Fondation de la Sainte-Chapelle par Louis IX
1246, janvier (n. st.) — Paris
Diplôme de fondation de la Sainte-Chapelle du palais de Paris par le roi de France Louis IX
Archives nationales (Paris), K 32, n° 2 (AE/II/2406).
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDUE TRINITATIS. AMEN. Ludovicus Dei gratia Francorum rex. Notum facimus tam presentibus quam futuris presentem paginam inspecturis quod nos pro salute anime nostre et pro remedio animarum inclyte recordationis regis Ludovici, genitoris nostri, karissime domine et genitricis nostre, Blanche regine, et omnium antecessorum nostrorum, in honorem Dei omnipotentis et sacrosancte corone spinee Domini nostri Jhesu Christi, fundavimus et edificavimus infra septa domus nostre Parisiensis, Domino concedente, capellam in qua eadem sacrosancta corona Domini, crux sancta et alie quamplures preciose reliquie reposite continentur, que ut divine laudis obsequio jugiter honorentur et idem locus imperpetuum debito et devoto divini cultus servicio frequentetur, volumus, statuimus et ordinamus ut in eadem capella sint quinque presbiteri principales sive magistri capellani, computato illo qui capelle veteris beneficium obtinebat, et duo matricularii in dyaconatus vel subdyaconatus ordine constituti. Quilibet autem illorum quinque principalium capellanorum tenebitur secum habere unum presbiterum subcapellanum et unum clericum dyaconum vel subdyaconum existentem. In beneficium autem et sustentationem eorumdem quinque principalium capellanorum, damus eisdem et concedimus centum libras parisiensium annui redditus, unicuique videlicet viginti libras pro corpore capellanie. Quas centum libras volumus eos percipere Parisius in Castel-leto de propositura (sic) nostra Parisiensi, singulis annis, duobus terminis, videlicet medietatem ad festum Ascensionis Domini et aliam medietatem ad festum Omnium sanctorum, quousque easdem centum libras annui redditus esidem assederemus alibi competenter. Predictis etiam matriculariis damus pro beneficio tringinta libras parisiensium annui redditus, unicuique videlicet quindecim libras annui redditus, quas similiter ipsi percipient in Castelleto de prepositura nostra Parisiensi, medietatem videlicet ad festum Ascensionis Domini et aliam me-dietatem ad festum Omnium sanctorum, quousque eis eumdem redditum alibi compententer fecerimus assideri. De consensu quoque Mathei presbiteri qui predicte veteris capelle nostre beneficium obti-nebat cui spontaneus cessit et renunciavit expresse, volumus et concedimus quod totum illud beneficium cum omnibus ejus proventibus, oblationibus ad manus presbiterorum in missis venientibus et emolumentis, sicut in litteris clare memorie regis Ludovici, attavi nostri, et regis Ludovici, proavi nostri, plenius continetur, cedat in augmentum quinque capellaniarum predictarum, et ut inter pre-dictos quinque principales capellanos equaliter dividantur. Ad hec volumus et statuimus quod preter redditus supradictos, predicti principales capellani et subcapellani, matricularii et clerici capel-lanorum predicti, divinis officiis insistentes, percipiant distributiones inferius annotatas. Pro festis sive privatis diebus percipiet unusquisque principalium capellanorum duodecim denarios, vide-licet ad matutinas sex denarios, ad horam primam, tertiam, majorem missam et sextam tres denarios, ad nonam, vesperas et completorium tres denarios, etiamsi de predictis horis in die omiserit duas horas. Distributiones tamen matutinarum non percipiet nisi qui matutinis presens erit vel qui infirmus fuerit vel minutus. Quod idem de majori missa et vesperis statuimus observandum, eisdem quoque diebus privatis quilibet subcapellanus habebit quatuor denarios, videlicet ad matutinas duos, in horis de mane cum missa majori unum et in horis serotinis unum sub conditione predicta. Similiter et eisdem diebus quilibet de predictis clericis capellanorum predictorum habebit tres denarios, videlicet unum ad matutinas et duos ad omnes horas diei cum majori missa. Di-ebus dominicis et in festis singulis novem lectionum percipiet quilibet principalium capellanorum predictorum sexdecim denarios, videlicet ad matutinas octo denarios, ad supradictas horas de mane cum missa majori quatuor denarios et ad horas de sero quatuor denarios, omissione duarum horarum non obstante, sicut superius est expressum. Singuli subcapellanorum habebunt sex denarios, videlicet in ma-tutinis quatuor denarios et ad horas de mane cum missa majori unum et ad horas de sero unum. Singuli quoque de predictis clericis capellanorum habebunt quatuor denarios, videlicet ad matutinas duos denarios, ad horas de mane cum missa majori unum et ad horas de sero unum. In festis que cum semiduplo celebrantur, habebit quilibet principalis capellanus decem et octo denarios, videlicet ad matutinas octo denarios et ad horas de mane cum missa majori quinque et ad horas de sero quinque. Subcapellanus habebit octo denarios, videlicet ad matuti-nas quatuor denarios, ad horas de mane cum missa majori duos denarios et ad horas de sero duos denarios. Clericus habebit sex denarios, videlicet ad matutinas quatuor denarios, ad horas de mane cum missa majori unum denarium et ad horas de sero unum denarium. In festis duplicibus habebit quilibet principalis capellanus duos solidos, videlicet ad matuti-nas duodecim denarios, ad horas de mane cum missa majori sex denarios et ad horas de sero sex denarios. Subcapellanus habebit decem denarios, videlicet ad matutinas sex denarios, ad horas de mane cum missa majori duos denarios et ad horas de sero duos denarios. Clericus habebit octo denarios, videlicet ad matutinas quatuor denarios, ad horas de mane cum missa majori duos denarios et ad horas de sero duos denarios. In festis annualibus percipiet quilibet principalis capellanus tres solidos, videlicet ad matutinas duos solidos, ad horas de mane cum missa ma-jori sex denarios et ad horas de sero sex denarios. Subcapellanus habebit quatuordecim denarios, videlicet ad matutinas octo denarios, ad horas de mane cum missa majori tres denarios et ad horas de sero tres denarios. Clericus habebit decem denarios, videlicet ad matutinas sex denarios, ad horas de mane cum missa majori duos denarios et ad horas de sero duos denarios. In hiis tamen omnibus intelligimus esse salvum ut nulli eorum qui distributiones debent percipere supradictas omissio unius vel duarum horarum omni die non obsit quoad percipiendas distribu-tiones predictas, dum tamen misse et vesperarum officia nullatenus intermittant. Distributiones autem matutinales, ut supradictum est, nullus habebit nisi presens fuerit in matutinis vel qui minutus fuerit vel infirmus. In distributionibus quoque predictis omnibus et singulis matricularios subcapellanis volumus esse pares. Omnes autem distributiones predictas volumus fieri de obventio--nibus et oblationibus que annuatim fient in capella predicta, exceptis illis oblationibus que fient in missis ad manus sacerdotum, que oblationes erunt principalium capellanorum, sicut superius est ex-pressum. Luminare quoque ipsius capelle, videlicet tres cereos continue nocte et die in bacillis argenteis ante sanctuaria et altare ardentes, quorum quilibet tres libras ponderabit ad minus, et aliud luminare, sicut a nobis est ordinatum, fieri volumus successive per capellanos principales predictos, videlicet ab unoquoque ipsorum vice sua, de obventionibus et oblationibus predictis cum additione sexaginta solidorum annui redditus qui ad faciendum luminare predicte capelle veteris, prout in supranominatis predecessorum nostrorum litteris continetur, fuerunt ab antiquo concessi. De ipsis obventionibus et oblationibus verrerias ejusdem capelle refici et reparari volumus, quociens opus fuerit, et in bono statu servari. Si quid vero de obventionibus et oblationibus completis hujusmodi residuum fuerit, nos illud voluntati et or-dinationi nostre, coad vixerimus, volumus fideliter reservari. Volumus insuper et ordinamus quod quilibet predictorum quinque principalium capellanorum, cum deserviet in ordine vicis sue, qualibet nocte dormiat cum matricula-riis in capella predicta ut circa sanctarum reliquiarum custodiam juges excubie perseverent. Ut autem eis ex hoc aliquod temporale emolumentum accrescat, volumus ut ille capellanus qui vice sua jacuerit in capella pro singulis noctibus percipiat in matutinis tres denarios plusquam ceteri capellani. Liceat autem cuilibet principali capellano, quod si legitimum habeat impedimentum, subcapellanus ipsius vices ejus suppleat, quantum ad ecclesiasticum officium faciendum in ordine vicis sue et jacendum in capella de nocte, et percipiat in distributionibus quantum perciperet principalis capellanus dominus suus, si in officio illo personaliter deser-viret. Super liberatione vero quam Matheus quondam capellanus capelle nostre veteris, nobis sive regina vel prole regia presentibus, in palatio nostro Parisiensi percipere consuevit, ita duximus ordinandum. Quod idem Matheus, qui est unus de principalibus capellanis, percipiet liberationem predictam quamdiu vixerit in officio capellanie predicte ; qui cum decesserit vel capellanus capelle ipsius esse desierit, capellanus ebdomadarius liberationem percipiet antedictam. De capella autem inferiori duximus providendum ut omni die, salvo capella superioris servitio, per aliquem de capellanis principalibus sive de subcapellanis eorum, uno sibi de clericis assistente, divina ibidem officia celebrentur. Jurabunt autem predicti principales capellani necnon et matricularii, tam presentes quam futuri, quod in predicta capel-la continuam facient residentiam bona fide. Jurabunt etiam ipsi principales capellani et omnes eisdem pro tempore successuri necnon et omnes subcapellani et clerici eorumdem et matricularii supradicti quod nobis et heredibus nostris regibus sanctas reliquias universas et singulas et totum thesaurum capelle predicte, tam in auro quam in argento et lapidibus preciosis, ornamentis, libris etiam et quibuscumque aliis rebus bene et fideliter cosnervabunt. Quotiens vero principales capellani novos secum subcapellanos aut clericos evocabunt, illi subcapellani novi et clerici tenebuntur prestare simile juramentum. Vacan-tibus autem capellaniis principalibus et matriculariis supradictis, nos et heredes nostri reges conferemus easdem, et hoc jus nobis et heredibus nostris regibus imperpetuum reservamus. Persone autem quibus eas con-tulerimus, juramentum ejusdem forme facere tenebuntur. In hiis etiam omnibus que superius sunt expressa, retinemus et reservamus nobis salvam et liberam potestatem ut in hiis et aliis que circa statum predicte capelle viderimus ordinanda, possimus addere, minuere vel mutare dum vixerimus. Que omnia suprascripta, ut perpetue stabilitatis robur obtineant, presentem paginam sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annotato fecimus communiri. Actum Parisius, anno incarnationis dominice millesimo ducentesimo quadragesimo quinto, mense januarii, regni vero nostri anno vicesimo, astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa : dapifero nullo ; S. Stephani buticularii ; S. Johannis camerarii ; constabulario nullo. DATUM VACANTE [monogramme : LUDOVICUS] CANCELLARIA