Page:Feuerbach - Qu'est-ce que la religion ?,1850.pdf/181

La bibliothèque libre.
Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
169
L’ESSENCE DU CHRISTIANISME

dieux les hommes individuels si facilement, parce que leurs dieux sont tous sans exception des individualités humaines.

Il n’y a pas trop loin de leurs dieux aux hommes : il n’y a donc non plus très-loin des hommes aux dieux. Le mythologiste Euhemère, si terrible aux païens, ses compatriotes, par sa critique, et si cher aux Pères de l’Église, peut fort bien être justifié du point de vue que je viens de développer ; seulement il se trompe en expliquant les dieux comme ayant été des personnes historiques.


Il ne serait en outre point inutile d’apporter quelques pièces d’appui à ce qui a été dit sur la signification de l’Incarnation chrétienne. Ainsi nous lisons dans Clément d’Alexandrie : « Credimus in unum Deum Patrem et in unum Dominum J. Christum Fitium, Deum ex Deo, qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit et incarnatus et homo factus est passus — Fides Nicaenae Synodi. — Servator ex praeexcellenti in homines charitate non despexit carnis humanae imbecillitatem. — Saint Augustin (Sermon. ad pop. 371, 3) dit : « Videte, fratres, quantum se humiliavit propter homines Deus… Unde non se ipse homo depiciat, propter quem utique ista subire dignatus est Deus ; » et 380, 2 : « O homo propter quem Deus factus est homo, aliquid magnum te credere debes ; » le même(De agone 11) : « Quis de se desperet, pro quo tam humilis esse voluit Filius Dei ? »

Dans les écrits apocryphes de saint Augustin on lit : « Quis potest hominem odisse, cujus naturam et similitudem videt in humanitate Dei ? Revera qui odit illum, odit Deum (Manuale, 26). » Salvien de Marseille : « Plus nos amat Deus quam filium pater… Propter nos Filio non peperit; Et quid plus addo ? et hoc filio justo et hoc filio ungenito et hoc filio Deo. » — Saint Bernard : « Venit siquidem universitatis Creator et Dominus, venit ad homines, venit propter homines, venit homo (De adr. Domin.). » — Pierre le Lombard : « Quid enim mentes nostras tantum erigit et ab immortalitatis desperatione liberat, quam quod tanti nos fecit Deus (III, 20, 1) ? » — Thomas a Kempis (De Imit. 3, 10) : «  Ecce omnia tua sunt quae habeo et unde tibi servio, verum tamen vice versa tu magis mihi servis quam ego tibi : ecce coelum et terra quae in ministerium hominis creasti, praesto sunt et faciunt quo-