Page:Recueil des Historiens des Gaules et de la France, tome14.djvu/64

La bibliothèque libre.
Cette page n’a pas encore été corrigée

PRÆFATIO.

lix

qu’on vérifieroit soigneusrmetit si ses prédécesseur» n’avoient pas fait quelquefois hommage au Roi ; et si cela étoit, il fut décidé qu’on reprendrait sur l’évéque la remise qui venoit de lui être faite. Pour entendre ceci, il faut se souvenir que Philippe-Auguste, ayant confi^ué, en 1203, le Poitou avec la Touraine, l’Anjoue et le Maine, voulut que le Poitou fût soumis aux lois de ces provinces, comme ne faisant plus partie de la province de Bordeaux, qui restoit aux Anglois ; car aupravant leglise de Poitiers prtageoit l’exemption qui avoit été accordée en 1137, ou, selon l’opinion de M. de Marca, avoit été confirmée à cette province pr I«uis VII, dont, pr conséquent, il a’ast pas hors de propos de rapporter ici les lettres, quoiqu’elles aient aéjà été publiées dans plusieurs livres (a).

53. Dans toute la Normandie, le Roi perçoit la régale. Cela est vrai depuis la conquête de celte province pr Philippe-Auguste ; mais auparavant toutes les églises sans exception étoient sous la dépiidance des Ducs de Normandie. Nous ferions un volume, si nous voulions recueillir tous les témoignages à l’appui de cette vérité. Brussel en a rassemblé un as.se/. grand nombre. Nous n’en citerons que deux moins connus, tirés, l’un des lettres d’Arnoul de Lisieux, l’autre de cellesdeS. Thomas de Cantorbéry. Ia ; premier, étant accusé d’avoir dilapidé les biens de son église, avoue au Pape l.uciiis 111, qu’au commencement de son poiiliiicat, il avoit soustrait du trésor de l’église dix-sept marcs d’argent, pur retirer des mains du Comte d’Anjou, qui se porloit pur Duc de Normandie, et s’éloit rendu maitre de Lisieux en 1141 , les biens de l’évèché, dont il s’étoit emparé depuis deux ans et trois mois, parce qu’ayant été élu canoniquement, il a voit été constuNe sans son agrément. •Selon S. Thomas de Cantorherv, Henri 11, Hoi d’.Angleterre , fils du même Comte d’Anjou, ne voulut pas prmetlre qu’Achard,ahhé de S. Aüctor, fût ordonné évéque de Séez, pix ;e que le Pap .Adrien I’ avoit confirmé son élection. Il consentit ensuite qu’il fût fait evéqued’Avranches, prtequ’il avoit été élu sans la prticipation du Pap. C’est ainsi, dit-il, que t’roger fut intrus sur le siège de Séez, et non élu .Mais il est inutile de s’arrêter plus longtemps sur une chose qui ne souffre ps de difficulté. Vide Brtatei,

p. :t27-330.

tune, conditione habitâ quia inquireretur

diiigenter si prædecessores episcopi unquam fecissent homagium Régi ; et si sic quod

recupiaretur supr ipum episcopum quod

ei fuerat restitutum. Quia cùm Philippus

Augustus, anno 1203, Pktaviam unà cum

Turonia, Andegavia et Cetiomannia, fisco

addixisset, iiûletn eam legibut , veluti à Burdegalensi provincia separatam, tenen

voluit : nam antea Pictavcmis ecilesia

eam immunitatem participabat, quam Burde¬

galensi proc inciœ concessit anno 1137, rei, ut existimal Petrus de Marca , con/ii niavit Ludtyvicus y I ! ; cujus proinde literas, mullist’ jam in libris etsi vulgatas, denuo rcpræsentare non eril otiosum (a).

53. In tota Normannia habet regale, si Roioms-Ab eo scilicet tempore quo Normannnim

acquisivii Philippus Augustus ; num antea

penes Normanniœ Duces eral omnium et sm-

gularum eeclesiarum illius provinciæ di.tposilio. Hyjus consuetudinis si lestimonia omnia colligere aggrederemur, ea juslum volumen

efficerenl. Plura congessit lirusseltus, ijuibus unum el alterum addemus minas obvia ex

epistolis Amulphi Lexo, iensis et S. Thimi(B Canluariensis jjelita. Prior apud iMcnim III Paimm accusatus, quixl ccclesiie suæ bona

dilapidasset : « De ip.w aulem lliesaaro . » inquil, ut nihil sublraham, deceni cl septnn • marcas in initiomciP promolionis assitin/isi, • quia bona omnia episcopalia rcdimcrc de

» manu Comitis Andegavensis [ qui pro

Il Normannia’ Duce se gerens, annu 1141

» Ixxovias arquisierat] angebar, quæ mibi

J) ipse fier duos annos et 1res menses absliilrrat, quia, electus caiiomce, suie ipsius • designatione fueram consecralus. » De

Uenrico II Angliæ Rege, Caufridi fiho,

hæc habel S. Thomas, lib. I, cpist. 14 ;

« Arhardus abbas S. Vicloris , clcclus in

» episcopum Sagiensem, quarc non pcnni.isus » esl ordinari, quia clcclioncm ejus runfir. Il mac erat sum mus i>onlifex Adrianiis. Quare » perniisit Rex ut idem postmodum lieret

» episcopus Alhrincensis, plané quia nul là p.

’/I a lu rtiumne utncUv et inJtvit/iue Trtnitati.’i. Amen. K^t» LikIoa i< iih jtinior ,tl.mloMii iilius , |)« i ^r.iii.i Hca iT.iiKiæ cl Oii Aquitaiiortim , tibi «liitito iu Duiiiiiio Oaiifrido Runlc^’alcnsi an iiicj»i« ujM» . t mu Milfr.i^ant is t pistopis , HaMiiuiuiu A^ciincnsi , lyainU rto .Vn^olisiiiciisi , Guillrliiu» Aanlom’iiNt , (itiill* !nn) Ib. ta-Ai iiM , (iii’lIcliiK» Pt’tra^oriccnsi, lus non cum .ibbatihus RtirNic^cilciisls proviiu iæ. vcstristjuc sut « • •^8^^^ilmN iu l*t rjM iimiu. Rt’^iæ majt stalist«‘cciosiarnmt«piirlitpiàtsollic iludine provitlcn- , e t c uffn iu sUM cpiæ a l>uiiunu |iiciatis caniiii lilHTtatcm lucri , ot ab liostiuin soti, iiiali^iiantiuiii int umibus defomloro. Sic nimiriiin rc^ahs apicUni «lignilatis nos à Domino , à cjuu uiunis |M»toslas osl , t’uiiscvuios osso conslabii , si juxla t’A.u)^’c(i( am iiLstituiioncm ot aposlolic æ cloc frinæ Iraclilicmoin iii saiu læ D< i c c c lc siæ iiuuislcriiim at t imli pru tjusdiMiitouiituoiicla Uborlalo quâ Clirisliis cani liU’ravit , ot pacis quictlo oiHTaiiit(ioimis.tFapmplor |M’titioni(>iistAcsiris , communie alo praosouti opisc<>{M>rani . abbatum ot prucorumtuostrunimtt «>usiliut, ctuximiis ’taiuiuoiidumt ;t< t iii sodo Rurdogalonsi , ot in præiiuiuinalis «’pis< opalibus sctlibti.st, abbaliistpio < jiisdtttn pnivin-’t < iæ . quæ ,tdcfuiit tu illustri Acpiitaiiorum Dtico ol Gumito Piota>is Guillolmu ,tjK r tiliamtipsiustAlicnurdiiu ’ imbis surto maïrimuitii rtht , opiscYiporuiii c-t abbatum suorum olcs tioiiibus laiiunicuiii umumo comcdimus IilH-rt ilcm ^ absqiio hommit . Juramenti veu fîAei jH-r manum liaUv obliguliono. l’urru doiodoiilis an lii. pistopi c l siilffa^Miu’ormn ipsius opisooporuiu , si>o ablwluin doc i*dontium , pos iiiiiAorsas suc i .‘ssuniiu usibus ro({iâ aui tontato sors an volumus , et oonoodendo pras ipimus illæ.sas : hoc quotpie adjic ioiilos, ut oiiiiios otdosiæ infra I dcnumiiiataiii {irovinc iam cunstitulæ prædia, |M»ssossioiies ^ ot uniAorsa ad ipsa.s juro portiuoniia . ms iiiiciûiu pri-’ 'lUjiia ol jiistitia.s el boiias eon.suetudincs suas liaboaut ot (Kissidoanl illibata, Qumimmu ocili.sii.s ipsis miiM-rsis ’ et *’ ;>ruin iiiiuistris, cum |M>sseftsiunibus suis lanbuicaia in oiunilms comiNlimus libortatein. QucmI ut ikt^mUli* st.ibibiatis c)btinoat muniinentum, seripto coramondan, ot sij ;iUi nostri aui’toriiato ol nominis nostri c barac toro corrctbctrari procopimus. Actuin Burde^alis in palatio nostro publicè, anuo incarnati Verbi «cxxxvii, ngni nos- • tn IV (forte vi), in præsentia ete. •

h ij

A :