Page:Revue des Deux Mondes - 1839 - tome 19.djvu/381

La bibliothèque libre.
Cette page a été validée par deux contributeurs.
377
LES VICTIMES DE BOILEAU.

C’est bien là le ton d’un chef de secte ; je ne doute pas que cette renommée et ce titre ne flattassent l’oreille du hardi Gascon.

Cependant Louis XIII régnait, le plus méticuleux des hommes et le plus incapable de comprendre Théophile ou de lui pardonner. Les pères de la compagnie de Jésus avaient reconquis leur ascendant sur la cour. Le confessional du palais était à eux. Signalé comme le porte-drapeau des libertins, Théophile fut la victime nécessaire. Le confesseur du roi, Caussin, jette l’alarme dans cette misérable et faible conscience. Il faut voir, dans les mémoires de Richelieu, ce que c’était que « ce petit père Caussin, plus plein de lui-même que de l’esprit de Dieu, et le plus malicieux des moines ; » le cardinal se débarrasse de lui, en 1637, par l’exil. Caussin avait (dit Monglat) mis Richelieu à deux doigts de sa perte. Théophile, dont le protecteur Luynes était mort, et que le roi abandonnait, était une proie bien plus facile. On le traita « de chef des athées secrets, de fléau et de peste[1]. » Louis XIII, ne reconnaissant pas contre lui de véritables griefs, se contenta de lui faire mauvais accueil ; mais Théophile vit

    Nescio an heri adverteris quantâ ferociâ philosophicas illas nugas adversura me tutari se significaverit : incautus adolescens ob hujusmodi deliria, mentis bonæ securam libertatem pro inscitia ducit, et quidquid garrire docet, scientiæ opus existimat. Miratur et magni facit personatum illum libellum quem novus auctor de veterum philosophorum scrinio tamquam centonem suffuratus est. Quid meâ refert, quid aut isti prisci omnes de mundi causâ investigaverint, cum plane constet nihil illos de tantâ re compertum unquam habuisse ? Scholarum sunt ista ludicra et mercenariæ pædagogorum fraudes. Ego homines his artibus eruditos, aut meliores aut fortiores evadere nunquam crediderim ; atque inter temulentorum loquacitatem et argutatorum strepitum parum interesse reor… Id te obsecro Vallæum nostrum qui meus fuit olim iterum atque iterum mone, seque omnibus adulterinæ scienthiæ involucris totum expediat. Id solum meditetur quod quietem spectat. Corpus et animum curet assiduè, sibi studeat, mihi ne ulterius obstrepat. Tinniunt etiamnunc aures mihi, hesternis aliquot conviciis quæ, licet ore mussitante et fractis vocibus, intima cordis tamen perruperant. Acriore hac sævitiâ mihi sibique consulit ; namque illius odium et iras, neque meus amor unquam ferre, nec mea virtus mitigare unquam sustinebit. » — On voit que Théophile écrivait aussi bien en latin qu’en français.

  1. « Theophilus Viaud (dit le jésuite Raynauld), libertinorum ævi nostri, et atheorum clanculariorum signifer, omnium turpitudinum reus factus est : et quod est negationis Dei vestibulum de negata animæ immortalitate est insimulatus. Credi vix potest quanta mala spurciloquus iste juventuti intulerit : quà infamatis scriptionibus, quà colloquiis, et consuetudine familiari. Audire memini in arcano tribunali, serò sapientes Phryges, deplorantes sortem suam quod a Theophilo Viaudo, nequitiæ mystagogo, impietatem didicissent ; et ad omnia propudia, ipsumque atheismum, essent condocefacti. » (De Theophilis, 229.)