Słownik etymologiczny języka polskiego/Miesiąc, nazwy miesięczne
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Miesiąc, nazwy miesięczne. Nie znali Słowianie-Polanie podziału roku na miesiące, i po przyjęciu chrześcijaństwa narzucił im kościół kalendarz z owym podziałem i z nazwami, łacińskiemi i greckiemi, które tu i owdzie, u Czechów, u nas, zastępywano na chybił-trafił jakiemiś rodzimemi; na Rusi, na naszej Litwie, używano wyłącznie kościelnych. Nasze, czeskie, bałkańskie i małoruskie nazwy nie były »miesięcznemi«, lecz gospodarze oznaczali niemi czas zajęć własnych, stanu przyrody, nawet dni około świąt kościelnych (np. gromnicznik dla ‘lutego’), coby mniej więcej podziałowi kalendarzowemu (kościelnemu) odpowiadał. Stąd wynika ich chwiejność; nietylko np. Czesi mają inne nazwy niż Polacy, ależ i w samej Polsce chwiejne one bardzo, jeszcze w 16. w.; Niemcy krakowscy śmiało tłumaczyli nazwy niemieckie na polskie, drukowali po słownikach winnik, t. j. ‘Weinmonat’, jesiennik, ‘Herbstmonat’, i t. d. Przytaczam wszystkie dawne nazwy, od stycznia począwszy, bo ocalało w nich niejedno prasłowo; spólne im urobienie na -ień: brzezień, lipień, wrzesień (kiedy zielenieją brzozy, kwitną lipy czy wrzosy). — Styczeń, tyczeń, bo ‘tyki’ wtedy gospodarz sporządza; ledzien. Luty od mrozów; także sieczeń, strąpacz, bo drogi ‘strzępi’ (‘grudzi’). Marzec, łaciński. Kwiecień, słuszniej łżykwiatem zwany, bo wyłudza z ziemi przedwcześnie kwiaty; w biblji (całkiem z czeska) brzezeń dla ‘marca’, a dębień dla ‘kwietnia’. Maj, łaciński. Czyrzwiec, od ‘czerwu’ pszczelego, inaczej czyrwień, ugornik albo zok; w cerk. izok (‘czerwiec’ i ‘konik polny, szarańcza’ dla ‘wystających oczu’), u nas i- przedimka iz- zawsze odpada, w staroczes. psałterzu Klementyńskim zok (wydawca mylnie sok czyta) o ‘jeżu’(!). Lipiec, lipień. Sirzpień (albo czyrwień!), w kilku tekstach 15. wieku stojączka, bo przyroda, dosiągłszy pełni, na chwilę niby się unieruchomią, przystaje (»księżyca stojączki«, ‘Augusti’, w odpisie z r. 1544). Wrzesień, mylnie stojączeń, już lepiej i pajęcznik, od »babiego lata«. Październik, paździerzeń. Listopad (nazwy tych trzech miesięcy mieszano dosyć dowolnie). Grudzień, prosień, w biblji z czeska prosiniec: »miesiąca prosińca« (»księżyca listopada«, Leopolita!); wywód niepewny; powtarza się w cerk. prosinĭc dla ‘stycznia’ (twierdzono, że wtedy słońce znowu przebłyskiwa, do sijati, ‘świecić’; serb. prosinac, ‘grudzień’, słowień. prosimec i prozimec o obu miesiącach), raczej od prosa czy prosięcia, dla uczt około przesilenia słonecznego(?).
