Słownik etymologiczny języka polskiego/cały
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
cały, cał (»cała puścić«, cale i wcale, z pierwotnej odmiany rzeczownikowej), całek, całkiem; całkować, całkowity, całość, całuszka (o ‘chlebie’); ocalić, ocalenie; calec i calizna, o ‘ziemi nieruszanej, twardej’ (»ziemię wykopać aż do calizny«); całki, o ‘rzepie krajanej w plasterki i tak suszonej’; całokształt; całować, pocałować, pocałunek, całus. Prasłowo; znaczy ‘zdrowy’; cerk. cěł, ‘zdrów’, ‘cały (nienaruszony)’, cěliti, ‘leczyć (uzdrawiać)’, cělba, ‘leczenie’, cěłomądr (rus. cěłomudryj), ‘skromny’, ‘dziewiczy’; cěłowati, ‘pozdrawiać’. Przy pozdrawianiu, gdy sobie cěł, ‘zdrów’ (bądź; jeszcze Kochanowski tak Batorego pozdrawiał) mówiono, i mężczyźni ustami się dotykali; w 16. wieku uchodziło to za barbarzyństwo ruskie, ale w 17. w. do tego wróciliśmy ponownie i do dziś zatrzymali; stąd nabrało całować nowe znaczenie ‘całusa’; krzyż całowano przy przysiędze, na Rusi ogólnie. Tak samo było u wszystkich Słowian; jedyni Bułgarzy mają cěrjŭ i cěr, zamiast ‘leczę’, ‘lek’, z r zamiast l. Na Litwie słowo zaginęło, jest w Prusiech: kailustiskan, ‘zdrowie’ (dosłownie ‘całostka’), kailes i paschkeiles (t. j. kails—patskails, ‘cał’ — ‘sam cał’) pozdrawiano się przy biesiadzie. Niem. heil, heilen, heil sei pozdrawiano się również (nord. heilsa, ‘pozdrawiać’).
