Page:Bayle - Dictionnaire historique et critique, 1820, T10.djvu/97

La bibliothèque libre.
Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
87
MAHOMET.

fable qui les faut bien rire, quand ils savent que les chrétiens la racontent comme un fait certain[1]. Mais s’il s’était avisé d’une telle ruse, il n’aurait fait que renouveler une ambition assez vieille. Un roi d’Égypte avait eu dessein de procurer le même avantage à la statue de son épouse : sa mort et celle de l’architecte en empêchèrent l’exécution. Magnete lapide Dinochares architectus Alexandriæ Arsinoës templum concamerare inchoaverat, ut in eo simulacrum ejus è ferro pendere in aëre videretur. Intercessit mors et ipsius et Ptolemæi, qui id sorori suæ jusserat fieri[2]. Si nous en croyons Ausone, ce dessein fut exécuté ; car il en parle comme d’une chose qui existait actuellement ; mais les poëtes n’y regardent pas de si près : croyons plutôt ce que Pline en dit.

Conditor hic forsan fuerit Ptolemaïdos aulæ
Dinochares : quadro cui in fastisia cono
Surgit, et ipsa suas consumit Pyramis umbras,
Jussus ob incesti qui quondam fœdus amoris
Arsinoen Pharii suspendit in aëre templi.
Spirat enim tecti testudine vera magnetis,
Affictamque trahit ferrato crine puellam[3].


Saint Augustin ne doutait point que l’industrie de l’homme n’eût produit un tel spectacle : il ne marque pas en quel endroit[4] il dit seulement qu’on voyait dans un certain temple, une statue de fer au milieu de l’air, également éloignée du pavé et de la voûte, parce que la pierre d’aimant qui attirait par-dessous, et celle qui attirait par-dessus, étaient de même vertu. Quamobrem si tot et tanta tamque mirifica, dit-il, quæ μηχανήματα appellant, Dei creatura utentibus humanis artibus fiunt, ut ea qui nesciunt, opinentur esse divina, undè factum est, ut in quodam templo lapidibus magnetibus in solo et in camerâ proportione magnitudinis positis, simulachrum ferreum aëris illius medio inter utrumque lapidem, ignorantibus quid sursùm esset ac deorsùm, quasi numinis potestate penderet... Quanta magis Deus potens est facere, etc.[5] ? Il observe que le peuple, qui ne savait pas la cause de cet effet, l’attribuait à la puissance de Dieu. Il est apparent que le temple que saint Augustin ne nomme pas était celui de Séraphis à Alexandrie ; car voici ce que dit Ruffin, en racontant les fourberies que l’on découvrit dans ce temple, lorsque les chrétiens en furent les maîtres. Erat aliud fraudis genus hujusmodi, natura lapidis magnetis hujus virtutis perhibetur, ut ad se rapiat et attrahat ferrum. Signum solis ad hoc ipsum ex ferro subtilissimâ manu artificis fuerat fabricatum, ut lapis, cujus naturam ferrum ad se trahere diximus, desuper, in laquearibus fixus cùm temperatè sub ipso radio ad libram fuisset positum simulacrum, et vi naturali ad se raperet ferrum assurrexisse populo simulacrum, et in aëre pendere videretur[6], Prosper raconte la même chose, avec une circonstance dont Ruffin ne parle pas : il dit qu’un bon serviteur de Dieu, ayant su par inspiration en quoi consistait l’artifice, ôta de la voûte la pierre d’aimant, et qu’aussitôt cette statue tomba et se brisa en mille pièces. Apud Alexandriam in templo Serapidis hoc argumentum dæmonis fuit, quadriga ferrea nullâ basi suffulta, nullis uncis infixis parietibus colligata, in aëre pendens cunctis stuporem ac velut divinum subsidium oculis mortalium exhibebat, quùm tamen lapis magnes, qui ferrum sibimet attributum suspendit, eo loco cameræ affixus totam illam machinam sustentabat. Itaque cùm quidam Dei servus inspiratus id intellexisset, magnetem lapidem è camerâ substraxit, statimque omne illud ostentum cadens confractum comminutumque ostendit divinum non esse, quod mortalis homo firmaverat[7]. Si

  1. Undè igitur nobis Mohammedes cistæ ferreæ inclusus et magnetum vi in aëre pendulus ? Hæc cùm Mohammedistis recitantur, risu exploduntur, ut nostrorum in ipsorum rebus inscitiæ argumentum. Pocockius, Specim. Hist. Arabum, pag. 180.
  2. Plinius, lib. XXXIV, cap. XIV, in fine, pag. m. 150.
  3. Ausonius, edyllio X de Mosellâ, vs. 311.
  4. Le père Hardouin, in Plinium, lib. XXXIV, cap. XIV, ne devait pas dire que saint Augustin assure cela d’une statue qui était au temple de Sérapis.
  5. Augustin., de Civit. Dei, lib. XXI, cap. VI.
  6. Ruffinus, lib. II, Histor. eccles., cap. XXIII, apud Coquæum Notis in August., de Civit. Dei, lib. XXI, cap. VI, pag. m. 961.
  7. Prosper, de Prædict., part. III, cap. XXXVIII, apud eumdem Coquæum Augustin., de Civit. Dei, lib. XXI, cap. VI, pag. 961.