Page:Descartes - Œuvres, éd. Adam et Tannery, XII.djvu/637

La bibliothèque libre.
Cette page n’a pas encore été corrigée

Appendice. ^9^

n'eût fait aucune mention de leur grand ami, dans son Dagboek (publié par J.-H.-W. Unger, à Amsterdam, Gebroeders Binger, 18-^4), à la date du i i février i65o, ni plus tard. Le fait est d'au- tant plus surprenant que Huygens n'oublie pas de mentionner la mort d'autres Français, qu'il a connus : « 9 Dec. i632 : Obit, heu! » Alb(ert)us Girardus. vir incomparabilis. — i3 Sept. 1643 : » Obit... Abraham de Mori, Ecclefiaftes Gallicus, amicus integer- M rimus, & heu! mihi inftar fratris. — 3 Sept. i653 : Obit Spadœ » Claudius Salmafius. » Il mentionne celle d'Elisabeth, princesse palatine, à Herford, le 8 février 1680, comme il avait fait celle de Campanella. à Paris, le 21 mai i63g. Mais le 11 février i65o, rien sur Descartes. L'explication en est fort simple : du 18 janvier au 3 avril i65o, il y a une lacune dans le Dagboek (voir l'imprimé p. 5o). Mais Huygens se souvint de son ami Descartes. Outre sa lettre à Chanut, du 2,6 juillet i65o (t. V, p, 479-480), il en écrivit une autre, en latin, à la reine Christine elle-même. La voici :

n VII Cal. Se.xtil. i65o. — Quis & cujas ego fim, qui è Batauis » tecompellatum eo, tam te fcire parum attinet, quàm folis intereffe » dicas quotam inaceruo paleam formica bajulet... » Et il se pré- sente lui-même, énumérant ses titres : « ...Aiunt me, apud » Inuiclos Araiifij Principes quodammodô gratiofum, tota quinque » luftra fecretioribus confilijs implicitum, non inutiliter operam » nauaffe nec plebeiam... »; puis ses ouvrages, et il conclut : « Quidquid eius rei fit, nondum fatis cauffae arbitror, quôd fim » tire tuae femper amicitiîe. »

« Superat argumentum, quo fi non âmes, utique me cenferi » patiare inter Majeftatis tuîe non indignifiîmos clientes. Cartesivm » amaui, Domina, & quem amaret [ad ultimum vitas fufpirium » écrit d'abord, puis barré ; et récrit ^u- dessus : h Oau|^.«»T5; ad finem » heu ! breuis vitœ] vifus fum meruifie. Hoc tandem nomine quis & » cujas ego fim ne nefcias, meo mihi jure poftulo. In tuo Septen- » trione Solem illuni occrdentem vidifti, nec fine lachrimis quidem, )) nifi vehementer fallor. Splendet tamen ifle poft occafum, & » fplendebit immortalis, quamdiù Sol alter ifte, & minores flellae. » Itaque te per magnos, nifi pateris & facros, Mânes obteftor, faue » parentantibus amicis intimis amico inîeftimabili, eo génère facun- » di« quod per fingultum fubfilit, & lacrimis, non atramento, » explicatur. Neque alibi te in re feriâ oftendat jocularis fermo : » inualuit hic Duper illa didio, ex quo Galliœ placuit, & applaufum » ibi fapientiflimorum hominum tulit, qui Maronis caftifiimam » majeftatcm aufus efl ludos facere, & ad morientis Elifae pyrum Vie de Descartes. 75

�� �