L’Adjuvilo/III
Chapitre III
Grammaires comparées[1]
(Adjuvilo)
Alphabet. — L’alphabet a 28 lettres.
5 voyelles : a e i o u.
19 consonnes : b c d f g h j k l m n p r s t v w x y z.
4 digrammes : sh, ch, qu, gu.
Alphabet. — Le même qu’en Ido Primitif :
5 voyelles : a e i o u.
19 consonnes : b c d f g h j k l m n p r s t v x y z.
4 digrammes : sh, ch, qu, gu.
Article : La (tous genres et tous nombres, excepté devant un mot dont le pluriel ne peut être marqué que par l’article).
Dans ce cas : le
Article
| Singulier : la Pluriel : las |
tous genres. |
Substantif. — Caractérisé au singulier par la finale o ; au pluriel par i.
La homo, pluriel : la homi.
Substantif. — Toujours caractérisé par la finale o (pluriel os)
Homo : pluriel homos.
Adjectif. — Terminé en a (inaccentué), en al (accentué), ou en tout autre consonne autre que s. L’adjectif est invariable au pluriel, excepté lorsqu’il est employé substantivement. Dans ce cas, on supprime la terminaison a, et on ajoute au pluriel i à la racine. Dans certains cas, où le pluriel de l’adjectif est nécessaire pour la clarté de la phrase, on ajoute i à la terminaison a.
Adjectif : Toujours terminé en a (pluriel as).
Accent. — Sur l’avant dernière syllabe de chaque mot, excepté dans les terminaisons infinitives en ar, ir, or, les terminaisons adjectives en al, et en général dans les mots terminés par une consonne autre que z précédé de e.
Accent. — Toujours sur l’avant dernière syllabe de chaque mot.
Accusatif. — N’existe pas, excepté :
1o Quand on veut mettre le complément avant le sujet ; dans ce cas on l’emploie pour le substantif seul, non pour l’adjectif.
2o pour les pronoms relatifs qua et qui.
Dans ces deux cas on ajoute n à la terminaison.
Accusatif : N’existe pas.
Règle du pluriel :
1o dans l’article : Pluriel en e devant un adjectif employé substantivement (dans qqs cas seulement).
2o dans les substantifs : en i ajouté à la racine.
3o dans les adjectifs, on forme le pluriel suivant les cas :
(a — en i ajouté à la racine.
(b — en i ajouté à la terminaison (Voir plus haut : adjectif).
Règle du pluriel. Se forme toujours en ajoutant s (article, substantifs, adjectifs, pronoms).
Adverbe. — Toujours en e.
Adverbe. — Toujours en e.
Pronoms personnels :
Sing : Me, tu, il, el, ol, ilu, elu, olu, ou lu.
Plur : Ni, vi, ili, eli, oli, (ou li).
Pronoms personnels :
me, lu, il, el, it (ou lo).
Nos, vos, ilos, elos, ilos (ou los).
Pronom possessifs :
Se forment : en ajoutant a aux pronoms personnels, excepté à la 3e personne du singulier ; dans ce cas on ajoute sa. Ex. me-a, tu-a, il-sa, el-sa, ol-sa.
Pluriel : mei, tui, vii, lii, mii.
Pronoms possessifs :
Se forment toujours en ajoutant a : Me-a, tu-a, i-a, nos-a, vos-a, los-a.
(Pluriel : meas, tuas, nosas, vosas, etc.)
Pronoms démonst. :
ica ou ca, ou ilca, elca, olca, (s)
ici ou ci, ou ilci, elci, olci, (plur.) ita ou ta, ou ilta, elta, olta.
iti ou ti, ou ilti, elti, olti.
co et to.
Pronoms démonst. :
cia (sing.)
cias (plur.)
tia (sing.)
tias (plur.)
cio et tio
Pronoms relat.
| 1o sujet : | Qua (singulier.) Qui (pluriel.) |
| 2o complément (Accusatif) | Quan (sing.) Quin (plur.) |
quo.
Comparatif et superlatif.
plu… kam (plus que).
min… kam (moins que).
la max… de ou di.
minim… de ou di.
Pronoms relat. :
| sujet : | Qua (sing.) Qui (plur.) |
| comp. : que | sing. pluriel |
quo.
Comparatif et superlatif.
plu… quam (plus que).
men… quam (moins que).
la pley… de ou ex.
la min… de ou ex.
| Verbe | Verbe |
| Actif. | Actif |
| Infinitifs : ar, ir, or. | Infinitif : i. |
| Indicatif : Prés. as, pas. is, fut. os. | Indicatif : Prés. an, passé in, fut. on. |
| Passif : 1o Forme analytique : verbe esar suivi du participe. | Passif : Toujours : verbe est. suivi du participe convenable. |
| 2o Forme synthétique : Infin. : esar, esir, esor. Ind. : esas, esis, esos. impér-subj. : esez. | |
| Participes : anta inti onta ata ita ota. |
Participe : anta inti onta ata ita ota. |
Textes comparatifs[2]
Me naskis, deino bluokula, de barbara gepatri, che la Kimeriani bona e vertuoza, qui habitas la bordo di maro senluma, herisata de rokaji sempre batata da sturmi.
Me naskin, bluokula diino, ex barbaras gepatros che la Kimerianos bonas e vertuozas, quas habitan la bordo de maro senluma, herisata de rokajos, sempre batata par la sturmos.
Ibe on konocas apene la suno ; la flori esas la muski marala, l’algi e la koloraza konki, quin on trovas en la fundo di l’golfeti dezerta. Ibe la nubi semblas sen koloro, ed ipsa la joyeso esas poke malgaya ; sed fontent di malvarm aquo ibe fluas ek la rokaji, e l’okuli di la yuniniesas quale ta verda fonteni, en qui, sur fundi di herbi ondoforma, su reflektas la cielo.
Ibe on konocan apene la sulo ; la floros estan la muskos maralas, las algos e la kolorozas konkos, que on trovan en la fundo de l’golfetos dezertas. Ibe, la nubos semblan sen koloro, ed ipsa la joyeso estan poke malgaya ; ma fontenos de malvarma aquo ibe fluan ex rokajos, e las okulos de las yunulinos estan quale tias verdas fontenos, en quas, surfundos de herbos ondoformas, la cielo su reflektan.
Mea praavi, tam antique kam ni povas konocar, esis konsakrit a l’fora navigado sur mari quin tua Argonauti nultempe konocis. Me audis, dum mea yuneso la kanti pri voyaji a l’polo ; me esis bersata en la memoro di l’glacyi flotanta, di la nebuloza mari laktosimila, di l’insuli plena de uceli, qui kantas en sua hori, e flugeskante omni kune obskurigas la cielo.
Meas praavos, tam antique quam nos povan konoci, estin konsakritas a l’fora navigado sur maros, que tuas Argonautos nultempe konocin. Me audin, dum mea yuneso la kantos pri voyajos a l’polo ; me estin bersata en la memoro de l’glacios flotantas, de la nebulozas maros laktosimilas, de las islos plenas de avios quas kantan en suas horos e, ek flugante omnas kune, obskurifan la cielo.
La progresi di la cienco e di l’industrio dum la deknovesma yarcento multigis grandege la relati inter omna civilizita populi : la fervoyi e la vapornavi proximigis li reciproke, la telegrafilo, la telefonilo supresis la disto inter li.
La progresos de la scienco e de la industrio dum la deknovesma sieglo multifin grandege la relatos inter omnas civilizitas popolos : la fervoyos e la vapornavos proximifin los reciproke ; la telegrafilo, la telefonilo supresin la disto inter los.
Mem ti, qui ne ekiris e nultempe ekiros ek sa patrio, povas su vidar subite avan stranjeri veninta per motorvetur o per direktebla aernavo. Or nulu povas savar omna stranjera lingui, e mem tre malmulti en omna naciono povas savar un o du lingui di vicena landi. Esas do necesa, ke la mondo havez un linguo helpanta komuna por la rilati internatciona omnas peca. Or ca linguo devas esar lernebla e komprenabla senpene da la max granda nombro de personi : konseque, la max bona linguo internaciona esas ta, qua prizentas e la max granda facileso por la max mulla homi : o ca difino suficas por determinar komplete la solvo di la problemo.
Mem tias, quas ne exirin e nultempe exiron ex sua patrio, povan su vidi subite avante stranjeros venintas per motorveturo o per direktebla aernavo. Or nula povan savi omnas stranjeros linguos, e mem tre malmutas en omna nacieno povan savi un o du linguos de vicenas landos. Estan do necesa, ke la mondo haven un linguo ajuvanta komuna por la relatos internacionalas omnasecas. Or cia linguo devan esti lernebla e komprenepla senpene per la pley granda nombro da personos. Konseque, la pley bona linguo internacionala estan tia, qua prezentan la pley granda facileso por la ploy mullas homos : e cia defino sufican por determini komplete la solvo de la problemo.
Autres textes en Adjuvilo.
Simpla, flexebla, harmonioza, vere internacionala, en suas elementos, Adjuvilo prezentan a la mondo civilizita la sole vera solvo de linguo ajuvanta. Nam tre facila por homos nemulte instruktitas, it estan komprenata sen peno per la personos bone edukitas.
Algunas dagos da studado ed exercado plene sufican ne sole por komprendi, lekti e skripti perfekte la nova linguo, ma ankore por paroli it kun facileso.
A la personos, que vu volun konverti a l’Adjuvilo vu nur bezonan montri un texto, e samtempe adporti avante losas okulos la sama texto en altras sistemos de linguo internacionala : pronte ilos vidon la granda supereso de la sistemo que nos prezentan a vu hodie.
La precipuas qualesos, que havan Adjuvilo super las altras sistemos, estan la sequantas : a) absoluta internacionaleso de elementos ed absenteso de formos arbitrialas, sive en la gramatiko, sive en la vokabularo ; b) perfekta regulozeso e simpleso de la gramatiko, talmaniere, ke tia extrema simpleso ne nocan, ma, kontrale ajuvan la klareso de la linguo.
c) Quale vu povan facile konstati lektante par voco lauta la texto que vu havan sub l’okulos, Adjuvilo estan rimarkinde sonora, e tia granda qualeso estan tre importanta, nam it faran la linguo tre facile komprendebla et agrabla en la parolado.
d) Fine, un ex la pley importantas qualesos de Adjuvilo estan sua granda simileso a un linguo naturala : Vu povan rimarki ke, progresante poke e poke, la linguo internacionala aquirin, en omna nova proyekto, una plu granda naturaleso : Volapuk similesin a nula linguo naturala ; Esperanto ja havin ula simileso, ma kun karaktero specala que farin it tro malproxima de nosas vivantas linguos. Ido havan un plu granda naturaleso quam Esperanto, ma kun malta stangajos. Fine Adjuvilo tale similesan a un nov-latina naturala linguo, ke on preske konfundun it kun la linguo espana. Num on faron tia naturaleso ankore pli granda par l’adopto de l’ortografio nov-latina ? me ne savan : tio ne dependan de l’autoro de Adjuvilo, ma de la homos quas uzon it e decidon pri ita sorto.
Nur un kozo estan certa : Adjuvilo estan plu perfekta quam las antealas proyektos : It posedan losas qualesos, sen havi losas defektos. Quare ? Num pro la merito de sua autoro ? Tote ne ! Nur pro ke, venante dop itos, il profitin losa sperienco, ed estan la frukto e la rezulto de la laborado de tota generaciono de valorantas e sciencozas homos, quas konsakrin sua vivo e sua forteso a la studado de tia humana questiono.
Patro nosa, qua estan en cielos, santa esten tua nomo, advenen tua regno, esten farata tua volo, quale en cielos, tale anke sur la tero. Nosa pano omnadaga donen a nos hodie ; nosas ofendos pardonen a nos quale nos pardonan a nosas ofendantos, e ne lasen nos fali en tento, ma liberifen nos de malbono. Amen !
La luno su montrin super las arboros, ye la opozesituata horizonto. L’astro solitara poke e poke adalte iradin en la cielo : yen it pace sequadin sua azura voyo, yen it ripozin sur grupos de nubos, quas estin similas a l’pinto de altas montos kronizitas per nievo. Tias nubos, flexante e desflexante suas velos, su desfaldadin en zonos diafanas de blanka sateno, su dispersin en malpezozas flokos de spumo, o formin en la cielo amasos de blindifanta vato, tam dolcas por l’okulo, ke on kredin sentadi losa moleso ed elastikeso.
La sceno sur tero ne estin men ravisanta : la brileso bluatra e velursimila de la luno, decensadin en las intervalos de l’arboros, e shovin garbos de lumo til en la interneso de la pley protonda mallumajo. La rivero qua fluadin avante meas piedos, vice su perdin en la bosko, vice reaparin, brilanta pro la stelaro de la nokto, que it reflektin en sua sino.
En stepo, che l’altra latero de la rivero, la brileso de la luno dormadin sen movo sur las herbos. Betolos agitatas per la venteto e dispozitas ibe ed hike, formadin islos de ombros flotantas sur tia maro senmova de lumo.
Apude, omno estun estinta silenco e ripozo, sen la falo de algunas folios, la trapaso de vento subita, la gemados de la strigo ; malproxime, on audin momente la senekoas mugados de la katarakto Niagara, quas, en la kalmeso de la nokto estin ripetatas de dezerto a dezerto, ed expirin tra la silvos solitaras.
La grandeso, l’astonanta melankolio de tia spektaklo, ne povun esti expresata en las homas linguos. La pley belas noktos en Europo, ne povan doni ideo pri tio. Vane en nosas kulturatas agros, l’imagino provan su extensi : it renkontran omnaloke habiteyos de homos ; ma, en tias sovajas regionos l’animo gostan su malproximifi en oceano de silvaros, planadi sur l’abismos de la kataraktos, meditadi che l’bordo de la lagos et de la fluvios.