Page:Bayle - Dictionnaire historique et critique, 1820, T05.djvu/89

La bibliothèque libre.
Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
79
CHARLES-QUINT.

rad ne difière point d’un certain Pyrame Conrad dont j’ai parlé ci-dessus [1], qui passait pour frère utérin de don Juan d’Autriche. Notez qu’il courut un bruit que Charles-Quint avait la vérole. Imperator, ut nonnulli confirmant, ex morbo Gallico laborat. Accedit ad morbum hujus belli (Turcici) impendentis metus. Hanc ego in malis voluptatem capio, quòd eum qui in nos tam crudelis fuit, non solùm corpore ægrotare ; verùm etiam animo angi videre mihi videor [2]. C’est ce que l’on trouve dans une lettre de Bunel, datée de Venise au mois de juin 1532 ; et voici la note que M. Graverol a faite sur ce passage. An illud (ex morbo Gallico) κατὰ πόδα, an in sensu mystico intelligendum sit, disquirunt multi : sanè quæ sequuntur, Imperatorem ex morbo venereo laborâsse confirmant : utatur quisque hâc in re judicio suo. Hoc unum scio, non omnes qui gravioris sunt supercilii, rigidæ virtutis esse sequaces : amavit Franciscus I, amavit et Carolus V, et ne quid tam strenuo rivali in ludo amatorio exprobraret, morbo etiam Gallico laboravit. Felix, et nimiùm felix, si graviori non laborâsset ! sed nôrunt Hispani quid sit el remedio de Carlos quinto.

(X) On a débité que son cadavre fut préservé de la pouriture. ] Quelques auteurs espagnols soutiennent qu’il s’est conservé en son entier [3] ; et, comme il n’avait pas été embaumé, ils attribuent cette exemption de corruption à la sainteté de mœurs, et à la candeur admirable qui éclatèrent, disent-ils, dans la conduite de ce prince. Cùm nullis balsamis aut medicamentis pollinctum fuerit regale cadaver, quæ à corruptione præservare potuissent, ipso imperatore sic ante obitum jubente ; quid aliud dicere possumus, nisi eximium illius animi candorem et virtutis splendorem, cujus ingens semper dedit specimen, posteris Deum ostendere voluisse ? cujus adhuc multò anteà certissima indicia præstolatus fuerat : nam cùm anno quatuor decimo ab illius obitu, en cœnobio S.-Justi corpus exhumaretur, non solùm integrum et incorruptum inventum est, sed thymi quoque ramusculi, quibus monachorum more respersum fuerat, virides et optimum odorem adhuc spirantes apparuerunt [4]. Anno 1656, cùm potentissimi regis nostri PHILIPPI jussu antecessorum suorum regia cadavera ad insigne illud Pantheonis monumentum traducerentur, invictissimi imperatoris Caroli V cadaver adhuc incorruptum repertum est, labe nullâ, nullâ temporis edacitate, aut putredinis carie infectum ; spectaculum sanè mirificum, et planè admirandum, post annos 96 incorruptum permansisse, ut tradit P.F. Franciscus de los Sanctos in descriptione Fabricæ D. Laurentii et Pantheonis [5].

(Y) Sa vie fut publiée....... l’an 1559 par Alfonse Ulloa, et depuis bien d’autres plumes se sont exercées sur cette matière. ] Louis Dolce a fait l’histoire de cet empereur. Guillaume Zénocarus de Schauenburg l’a faite aussi [6]. La vida del emperador Carlos V, por Don Antonio Figueroa, fut imprimée à Bruxelles, in-4o., l’an 1656. La vida y hechos del emperador Carlos V, por Prudencio de Sandoval, parut à Pamplune, l’an 1614, en 2 volumes in-folio [7]. Je laisse les autres, et si l’on voulait compter tous ceux qui ont travaillé sur quelques parties de cette histoire, ce ne serait jamais fait [8]. Je ne parlerai que de Guillaume Godelevæus, qui a fait l’histoire de l’abdication. Mais n’oublions pas Jacques Masénius, jésuite allemand, qui publia à Cologne, l’an 1652, in-4o., anima historiæ hujus temporis, in juncto Caroli V et Ferdinandi I fratrum imperio repræsentata. Cet ouvrage méritait de n’être pas inconnu au père jésuite qui a continué Alegambe.

(Z) L’on a dit que..... il aspira

  1. Dans la remarque (C) de l’article Blomberg (Barbe), tome III, pag. 464.
  2. Bunellus, epist. XXVIII, pag. 111, 112, edit. Tolos., 1687.
  3. Voyez la citation (95).
  4. Gaspar à Reies, in Flysio Jucundar. Quæst. Campo, quæst. XXXIV, num. 26, pag. m. 413.
  5. Idem, ibidem.
  6. En latin, imprimée à Anvers, 1596, folio.
  7. Ils avaient été déja imprimés l’un après l’autre à Valladolid, le premier en 1604, le second en 1606.
  8. Voyez Michael Hertzius, in Bibliothecâ Germanicâ, imprimée à Erfort, l’an 1679, num. 811 et seq.