Page:Descartes - Œuvres, éd. Adam et Tannery, XII.djvu/555

La bibliothèque libre.
Cette page n’a pas encore été corrigée
513
Descartes en Suède.

Ce fut lui qui, peu à peu, donna à Christine la curiosité de connaître la philosophie nouvelle et surtout le philosophe, au scientifique de l’Auvergne, année 1899 et suivantes, articles d’Albert Ojardias : Pierre Chanut ou Un Diplomate riomois au XVIIe siècle.

Voici, en outre, un curieux document, reproduit en ce Bulletin (1899, p. 154-155), de la main de Chanut lui-même :

« Anno Domini 1631, cùm Natalis dies 22 Februarii admoviffet ætatis numerandœ (occasionem ?). & 30 reperissem, invasit me subita mœftitia & perculfit admirantem, quomodo fine fenfu vitæ pervenissem ad ejus culmen, à quo lux qua;libet fit obscurcior, & dies nostri ad occasum inclinare incipiunt. Visa est mihi rerum faciès momento mutata, & tune primùm me hominem agnovi : nondum enim apud me constiterat, quis vitæ modus & usus effet, fed ne quidem certò sciebam an viverem. Ergò commotus annorum numero, & ad æstimationem fortis humanæ converfus, de vitæ ratione feriô inftitui, ut quoscunque mihi Deus indulgeret annos, fciens prudenfque viverem. Multos dies frustrà consumpsit hæc meditatio, cùm fine lege vagaretur animus, modo præteriti temporis recordatione confufus, modò trepidans aut erectus ad futura, modo refugiens ab asgritudine curarum, inaffuetus tam arduæ contemplationi. Et certè ad priftinum torporem decidisset, nifi divinæ bonitatis gratia propè deficientem excitaffet. Illà duce factus confidentior, & temporis utriusque termines uno quasi intuitu conjungens, de toto vitæ statu planè deliberare sum aggressus. Ac ne me ipsum aliquando temeritatis arguerem, aut ætatis decursu in immensà casuum varietate positæ leges everterentur, omnia diligentissimè circumspexi, fingula diù penfitavi, denique Deo inspirante, quod vitæ superest his institutis regere institui :

« Verà pietate Deum colère, verè Christum confiteri, summum bonum in vitæ sanctitate constituere, ad eam pro viribus eniti. Paulatim evincere, ut animus fe dominum corporis recognofcat, & imperet. Quærere in meditatione & amore Dei caufas lætitiæ, minùs in dies fenfuum blanditiis credere, ne mens indigné ferviat alienis voluptatibus, fed potiùs à felicitate mentis aviditas fenfuum impleatur. »

« Fortunæ bona neque amare nimiùm, neque afpernari; relifta à parentibus vigilantiâ tueri, augere parcimoniâ ; in vitag fupelleélili inter pares non eminere, fed omnia ex ufu & tempore pollldere, fine oftentatione glorias aut moderationis. »

« Formam (lege Gloriam?) neque manifestò ambire, neque fimulatâ modestiâ fufurrari, fed exiftimationem integram, quantum licuerit, conservare. Si data fuerit occafio agendiin rébus, honeftolabori non parcere ; fin minus, quiète ad lafciviam non abuti, fed ad pietatis officia transferre. »

« Corpus ita curare, ut tamulum paterfamilias : fobrietate ad victum facilem, exercitio ad laborem indurare, tantumque indulgere, quantum

65
Vie de Descartes.