Aller au contenu

Page:Firmin-Didot - Observations sur l’orthographe ou ortografie française, 1868.djvu/113

La bibliothèque libre.
Cette page n’a pas encore été corrigée

langue française et les origines de son orthographe, est le Dictionnaire latin-français, encore inédit, commencé en 1420 et terminé en 1440 par Firmin LE VER (Firminus VERRIS), prieur des Chartreux de Saint-Honoré lez Abbeville, et écrrit tout entier de sa main : Ce manuscrit, inconnu à Du Cange et qui lui a été si utile, est un in-folio sur vélin, de 942 pages à deux colonnes et de 86 lignes à la page, contenant environ 30,000 mots latins en usage au commencement du XVe siècle, avec leurs correspondants français, leur synonymie, leur interprétation soit en latin, soit en français.

Ce grand travail, auquel toute la communauté de Saint-Honoré a dû collaborer avec son prieur, commence ainsi :

« Incipit Dictionarius a Catholicon et Hugutione atque a Papia et Britone extractus atque a pluribus aliis libris grammaticalibus compilatus et hoc secundum ordinem alphaheti. »

A la fin avant la grammaire : « Explicit liber iste qui proprie nominari debet dictionarius, quia omnes dictiones, seu significationes, quas in Catholicon et Vgutione ; atque in Papin, et Britone, et eciam in pluribus aliis libris gramaticalibus repperire potui ego, Firminus Verris, de villa Abbatisuille, in Pontino, Ambianensis diocesis oriundus, religiosus professus ao huius domus Beati Honorati prope dictam villam Abbatisuille, Cartusiensis ordinis, prior indignus, per virgenti annorum curricula et amplius, cum maxima pena et labore insimul congregani, compilaui et conscripsi.

« Vnde infinitas Deo patri jam refero gratias qui per coëternum filium suum, in spiritus sancti gratia, nostrum librum sic compilatum cum maximo labore et pena ad finem tamen usque compleuit. Qui dictus dictionarius anno dui millesimo cccc quadregesimo. (1440) mensis aprilis die ultimo completus fuit et finitus. Pro quibus laboribus ego supradictus hujus opens compilator vos obsecro omnes in visceribus caritatis quicumque in libro isto studere volueritis ad Christi laudem et gloriam michi ex diuina gratia repondatis. Quatinus pro salute anime mee Salutationem beate Marie semper virginis dicere vos volitis : Quatinus vestris oracionibus et precibus adjutus omniumque meorum percepta venia peccatorum una vobiscum ad eterna valeam peruenire gaudia. Ubi jam reuelata facie illa vera et coeterna perfruamur sapientia cum patre et spiritu sancto per infinita secula. A