Page:Bayle - Dictionnaire historique et critique, 1820, T04.djvu/245

La bibliothèque libre.
Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
237
BULGARUS.

pour l’ordinaire les suites de l’émulation entre les grands hommes. Et difficillimum inter illos nullum intercedere obtrectationem, inter quos tantæ laudis est æmulatio, quantùm fuit incidere necesse, inter Erasmum atque Budæum, cùm se uterque in litteris esse principem cuperet. Nam quicquid est ejusmodi, in quo excellere præclarum existimant, in eo plerumque sit tanta contentio, ut vix possit benevolentia servari[1].

(X) Un professeur de Venise fit paraître son chagrin de ce qu’on avait fait prendre garde au public qu’il ne suivait point le sentiment de Budé. ] Nous avons vu[2], que sur les monnaies et les mesures des anciens, il s’éleva une dispute entre Guillaume Budé, et Léonard Portius. Or il arriva que Jean-Baptiste Egnatius, dans quelque endroit de son commentaire sur Suétone, se conforma aux calculs de ce Portius, et qu’Érasme ajoutant une préface à ce même commentaire, dans une nouvelle édition[3], dit nommément et expressément, qu’Egnatius n’était pas du sentiment de Budé. Il arriva aussi qu’Egnatius se fâcha beaucoup de cette note d’Érasme : il en craignit les suites, il employa promptement les voies de la justification, il recourut aussitôt à l’intercession d’une personne d’importance, qu’il conjura d’apaiser Budé ; il l’en conjura, dis-je, par tout ce qui est le plus propre à émouvoir les entrailles : on verra ceci plus clairement dans son latin. Cùm nudius tertius in Tranquillum Cæsaresque meos Basileæ nuper excusos annotationes, et in his nescio quid ab Erasmo nostro de nummis scriptum legissem, ubi dissentire me à Budæo doctus alioqui vir et amicissimus asserebat, dum Portium sequor : animadverti aliquanto altius vulnus descendisse, quàm ego ab initio suspicatus essem, affecitque me vis minimè expectata, uti solet, non admiratione solum, verùm etiam molestiâ. Quæ enim mihi cum Budæo studiorum dissensio esse potest, ubi tanta sit animorum conjunctio ? aut quæ testificatio mea honestior aut amplior esse potuit tum benevolentiæ erga Budæum meæ, tum judicii, quàm ea, quæ à me in eis annotamentis adhibita est? Uti facile declarârim me tantùm in hoc studiorum genere Budæo tribuere, quantùm mihi ipsi vix optarem : ut si aliter vel Budæus vel Erasmus sentit, næ ambo cum summo animi mei mærore id sentiant. Quare ego te, Grolierie, per eam animi propensionem, quam in doctos præ te fers, oro ; per humanitatem et divinam istum tuam beneficentiam obtestor ; per eam pietatem, quam tibi reliquæque genti debeo, adjuro, uti hunc Budæo scrupulum per litteras etiam tuas eximus, meque illi ita concilies, ut intelligat vir doctissimus, esse in terris hodiè neminem, cujus ego doctrinam magis admirer, de cujus ingenio libentiùs prædicem, quemque ego pluris faciam[4]. Il dit plusieurs autres choses de la même force, qui marquaient son attachement pour Budé, sa vénération, son admiration ; et puis il déchargea sur Érasme tout son chagrin : l’endroit est bien méprisant. Quare non possum non vehementer admirari, quid tandem Erasmo in mentem venerit, ut etiam aliud agens de studiorum dissensione nostrorum, præsertim falsâ, publicandum sibi censuerit, cùm Budæi vestigia me sequi profitear, cùm doctrinam hominis tantoperè laudem, et ejus præsertim libros quinque de Asse. Sed homo alioqui doctus cùm numerorum rationem non probè calleat, et scriptione multâ sese oblectet, et sibi plus æquo placeat, dùm modò aliquid edat, quid tandem dicat non satis pensi habuit. Ita fit ut dum verborum copiæ studet, minùs res observet. Quod si maturare sibi pateretur diutiùs ea quæ parturit, pareret ille sæpè eos liberos, qui et vitales essent, nec vitiosi illi et morbosi sæpe in lucem prodirent[5].

  1. Lud. Regius, in Vitâ Budæi, pag. 76.
  2. Dans la remarque (G).
  3. Celle de Bâle apud Joh. Frobenium, 1518, in-folio, où sont avec Suétone plusieurs autres historiens.
  4. Jo. Baptista Egnatius, Epist. ad Jo. Grolierium. Elle est datée de Venise, le 5 de janvier 1518 : c’est la XXXVe. de la centurie publiée par Goldast.
  5. Idem, ibid., pag. 150, 151.

BULGARUS, l’un des plus célèbres jurisconsultes du XIIe. siècle, fut surnommé Bouche-