Aller au contenu

Page:Duhem - Le Système du Monde, tome III.djvu/257

La bibliothèque libre.
Cette page n’a pas encore été corrigée
250
L’ASTRONOMIE LATINE AU MOYEN ÂGE

Ses nombreux écrits ont été, plus ou moins complètement, réunis et publiés ; nous avons eu en mains trois éditions [1] de ses œuvres, qui ont été données à Paris, par François Régnault, on 1516 ; à Venise, par Damiano Zanari, en 1591 ; et de nouveau à Paris, en 1674, par Louis Billaine.

Parmi les divers ouvrages, philosophiques ou théologiques, qui composent cette collection trois fois imprimée, il en est un que son étendue même signale tout d’abord à l’attention ; c’est l’ample traité qui a pour titre De Universo.

Rien n’est plus propre à faire apprécier la renaissance scientifique dont la Chrétienté latine fut le théâtre pendant le second quart du xiiie siècle, rien ne sert mieux à assigner le rôle que Guillaume d’Auvergne a joué dans cette renaissance, qu’une étude approfondie et comparée du De Universo.

Cet écrit forme la transition naturelle entre les anciens traités De l’Univers composés par Isidore de Séville, par Bède le Vénérable, par le Pseudo Bède, par Honorius Inclusus, et les encyclopédies qu’écriront, durant la seconde moitié du xiiie siècle, les Albert le Grand et les Vincent de Beauvais.

Le traité de Guillaume d’Auvergne se rattache encore, par des liens nombreux, à la tradition qu’a inaugurée le De natura rerum liber écrit par Isidore de Séville. Il attribue une grande importance à des problèmes qu’agitaient les anciens livres de Cosmologie et qui, dans les œuvres nouvelles, ne tiendront plus qu’un rang secondaire ; mais la méthode même qui sert à traiter ces pro-

1. I. Guillermi Parisiensis episcopi doctorîs eximii Operum summa dioinarum humanarumoe rerum dif/icultates projundissime resoloens… Vénales habenlur in via Jacobea in omcina Francisci Régnault sub divi Claudii intersignio. — Le second volume a pour titre : Pars secunda operum Guillelmi Parisiensis episcopi morales, theologas, atque philosophicas difjieultates dubiaque inaadita dilucide aperiens… Ce second volume porte un colophon où ce lisent ces indications : Summa hic finem capîunt Guillermi Parisiensis episcopi… non modicis sumptibus honestissimi atque probi viri Francisci regnault librarii jurati universitatis Parisiane vigilantissimi : solis luce V Julii. Ab incarnato domino Anno XVI supra millesimum quingentesimum.

II. Guilielmi Alverni Episcopi Parisiensis. Mathematici perfectissimi, eximii Philosophi, acTheologi præstantissimi Opéra omnia, Ouœ hactenus impressa reperiri potuerunt, Tomis daobiis contenta… Venetiis, ex offîcina Damiani Zenari, iSgi. Le tome second, dont la pagination continue celle du tome premier, est intitulé : Guilielmi Alverni Episcopi Parisiensis, doctoris eximii, Opéra quœ codant. Pars secunda.

III. Guilielmi Alverni Episcopi Parisiensis, mathematici perfectissimi, eximii philosophi, ac theologi præstantissimi, Opera omnia quœ hactenus reperiri potuerunt, reconditissimam rerum hurnanarum, ac divinarum doctrimam abundè eomplectentia… Tomis duobus contenta. Aureliæ, ex Typographia F. Hotot. Et væneunt Parisiis, apud Ludovicum Billaine, Typographum ac Bibliopolam, in Palato Regio. MDCLXXIV.

C’est à la première édition et à la troisième que se rapporteront nos citations.

  1. 1