Aller au contenu

Page:Gautier - Chanson de Roland onzieme edition 1881.djvu/18

La bibliothèque libre.
Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.

Malgré les réticences de tous ces narrateurs, il est aisé de voir que ce désastre fut considérable. L’intensité de la légende prouve assez clairement que les historiens ont atténué l’importance de la défaite ; un simple accident d’arrière-garde n’aurait jamais produit un tel dégagement de poésie.

Quoi qu’il en soit, voilà le fait QUI A DONNÉ LIEU À TOUTE NOTRE LÉGENDE ; voilà le fait QUI EN A ÉTÉ LE GERME.

Car toute légende a rigoureusement besoin d’un germe historique ;

Et la légende de Roland est sortie tout entière de ces huit.

    per omnia Wasconibus reddidit impares. In quo prœlio Eggihardus, regiœ mensœ prœpositus, Anselmus, comes palatii, et Hruodlandus, Britannici limitis præfectus, cum aliis compluribus interficiuntur. Neque hoc factum ad prœsens vindicari poterat, quia hostis, re perpetrata, ita dispersus est, ut ne fama quidem remaneret ubinam gentium quœri potuisset. » (Eginhard, Vita Karoli, IX. Un certain nombre de manuscrits de la Vita Karoli ne renferment pas l’épisode de Roncevaux ; mais on estime que les quarante-sept manuscrits où ce fait est rapporté dérivent du véritable texte d’Éginhard.)

    II. « Tunc Karolus, ex persuasione Sarraceni, spem capiendarum quarumdam in Hispania civitatum haud frustra concipiens, congregato exercitu, profectus est, superatoque in regione Wasconum Pyrinei jugo, primo Pompelonem, Navarrorum oppidum, aggressus, in deditionem accepit. Inde, Hiberum amnem vado trajiciens, Cæsaraugustam, præcipuam illarum partium civitatem, accessit, acceptisque quos Ibinalarbi et Abuthaur quosque alii quidam Sarraceni obtulerant obsidibus, Pompelonem revertitur. Cujus muras, ne rebellare posset, ad solum usque destruxit ac, regredi statuens, Pyrinei saltum ingressus est. In cujus summitate Wascones, insidiis collocatis, extremum agmen adorti, totum exercitum magno tumultu perturbant. Et licet Franci Wasconibus, tam armis quam animis, prœstare viderentur, tamen et iniquitate locorum et genere imparis pugtiœ iriferiores effecti sunt. In hoc certamine plerique aulicorum quos rex copiis prœfecerat, interfecti sunt, direpta impedimenta, et hostis, propter notitiam locorum, statim in diversa dilapsus est. Cujus vulneris acceptio magnam partem rerum feliciter in Hispania gestarum in corde regis obnubilavit. » (Annales longtemps attribuées à Éginhard, et qui sont l’œuvre d’Angilbert, ann. 778. Reproduites par le poëte saxon, Historiens de France, V, 143.)

    III. « Karolus… statuit, Pyrinæi montis superata difficultate, ad Hispaniam pergere laborantique Ecclesiœ sub Sarracenorum acerbissimo jugo, Christo fautore, suffragari. Qui mons cum altitudine cœlum contingat, asperitate cautium horreat, opacitate silvarum tenebrescat, angustia viæ vel potius semitæ commeatum non modo tanto exercitui, sed paucis admodum pene intercludat, Christo tamen favente, prospero emensus est itinere… Sed hanc felicitatem transitus, si dici fas est fœdavit infidus incertusque fortunæ vertibilis successus. Dum enim quæ agi potuerant in Hispania peracta essent et prospero itinere reditum esset, infortunio obviante, extremi quidam in eodem monte regii cœsi sunt agminis. Quorum, quia vulgata sunt, nomina dicere supersedi. » (L’astronome limousin, Vita Hludovici, dans Pertz, Scriptores, III, 608.)