DE LA TROISIÈME RACE.
Pre oculis indesinenter habere summum Deum, horamque extremam novissimmque diem in mente habere, et sectari quisque mortalis debet justiciam, ut tvadat tormenta pravorum et perveniat ad premia justorum, quo nullus miser admittitur, nullus felix excluditur ; pati omne quod triste est, fac er eque omne bonum dignissimum est. Idcirco, ego Willelmus Sancius (a) Comes, cogitans dits antiquos et annos eternos, pertimescens futurum examinis judicium, pro salute rtmtdioque mee anime, seu propter stabilitatem pacemque totius nostri regni, et ut Deus omnipotens traderet oblivioni mea flagitia meorumque parentum, neque sumeret vindictam ex ipsis fiagitiis, decrevi honorare Deum, locaque sanctorum, de hiis que mihi tribuit. Occasio autem hujus mee intencionis hec est. Qjtedam gens nefanda Normannorum, à proprio solo egressa, in istis nostris finibus est evecta, cupiens depopulare predarique terras quas mihi Deus jure hereditario tradere dignatus est. Ct autem me Deus ipse eriperet à sceleratissimorum hominum manibus, insurgendum contra me facere bellum, genu flexo ante tumulum beatissimi martyris Severi, quatinus me suâ intercessione tueretur, et sicuti Rex quondam hujus patrie Adrianus, post redintegracionem sui corporis, regnum et se totum prefati martyris submisit dominacioni, eodem modo ego sibi reliqui omnem patriam nostre ditioni subgeetam, si victori â potitus fuissem, devovi, et in omnibus famulari Christo, sanctoque martyri Severo, et pro parva ec cie stola magnificum et celebre monasterium me constructurum promisi. Post actum votum meum, nefandissimam turbam aggressus, et idem gloriosissimus prefatus martyr, quem in auxilium prerogaveram, cum equo albo, armisque ornatus preclaris, apparuit, prosternens, ac multa millia nefandorum ad claustra t artari transmisit. Ad ultimum, victoria potitus, sicuti voveram studui peragere ; accersitisque militibus qui possidebant illum sacratum locum, precabar ut sanctum cum predto venderent michi : illi vero resistebant, nolentes vendere locumfr ancum, et ab omni censu liberum. Super hec réitérants rperhibebam locum in alodio castri mei esse. Tandem complacuit illis judicium facere in aqua frigida. Ventum est ad horam diei : nolens hujus rei victus videri, misi meam uxorem cum meis filiis > cum episcopis et senioribus, atque cum principibus totius Vasconie et vicinorum comitatuum, qui in circuitu terre istius sunt, ego remanens in castro. Cum vero jam adesset hora ut parvulus ab episcopo in aquam mergeretur, cum primum esset serenitas, ut nulla in aere nubes appareret, tante coruscationes ct tonitrua de celo sunt emissa, ut vix omnes qui aderant fulminum ictibus evadere se crederent, fugientes ad parvulam ecclesiolam Sancti Germani illesi. Post hec ad me convenientes, et perturbantes me ignorantem eventum rei, diligenter tractans cum sopientibus qui tunc forte mecum aderant, multum mirabar super hiis miraculis que acciderant. Isti vero sapientes inquirebant si Sancti Severi gesta vel passionem haberent scriptam. Inventum est à legentibus, qualiter illud monasterium fuerat constructum, et qualiter h francigenis hominibus hostibus fiierat destructum. Qtia de causa, emi locum ab illis, cum omnibus ad se perlinentibus, dans illis CCCtos solidos duodenarios argenti, quadraginta quinque vaccas, cum multis aliis rebus. Lupietis itaque, sicuti primitus devoveram, inibi famosissimum monasterium construere, convocavi archiepiscopos Auscensem et Burdegalensetn, ct cunctos episcopos qui sub mea ditione erant, et seniores cunctorum comitatuum, scilicet Vasconorum, fogorrensium , Burdegalensium , Agennensium, Feçacensiiim , sive Lactoracen- $ium ; statui libertatem atque constructionem tali modo. Ego Willelmus Sancius Comes, qui hunc locum edifico in honore sancti Salvatoris, sanctique principis Note.
(a) Guillaume Sanche d’Arragon, Comte de Gascogne.
Louis XI,
à Tours,
Décembre
i46i.
