Page:Plotin - Ennéades, t. II.djvu/137

La bibliothèque libre.
Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
87
LIVRE TROISIÈME.


lui-même lié à tout. Les parties diffèrent de plus en plus les unes des autres dans leurs relations à mesure qu’elles s’éloignent davantage de la racine, quoiqu’elles sortent toutes du même principe[1]. Tels sont les rapports qu’ont entre eux des frères qui se ressemblent parce qu’ils sont nés des mêmes parents.

  1. Ficin commente ainsi ce passage : « Intelligere et generare in Deo sunt unicus actus, cui subest et intelligentsia quædam animæ mundi, artis instar, et animæ mundanæ vegetalis potentia, loco naturæ ; his vero subest mundi corpus, sic animatum ut corpus animalis et plantæ. Conspirant enim tria hæc invicem, divina Mens, Anima mundi, Natura, in quibus omnia mundana sic insunt, ut totum comprehendatur in quolibet. Horum igitur conspiratio radix mundani arboris nominatur, sive radicalis vigor per arborem totus ubique diffusus. In arbore vero mundano res jam ita sunt differentes, ut a radice stipes, ab hoc rami multi, ab his surculi plures, ab his folia pomaque complurima ; in quibus, quamvis extremis, radicis vigor ipse servatur aptus ad propagandum. In his igitur considerare licet : primum, mundana omnia, quantumcunque inter se disjuncta videantur, invicem tamen esse connexa eidemque subnexa principio, deinde facile inter se in actione et passione posse communicare ; præterea, facillime regi ab eodem omnia ubique manente, et in unum articulatim ad nervi modum cuncta penitus connectente. » Le P. Thomassin, s’inspirant de Denys d’Alexandrie (cité par S. Athanase, Lettre sur l’opinion de Denys, § 18), emploie une image semblable en parlant de la Trinité : « Et flores fructusque arborum arbores ipsimet sunt quædam, etsi, qua arboris sunt eique insiti sunt, jam unam cum ea arborem constituant, cujus ubertas, unitati haud inimica, id postulat ut fructibus floribusque suis exornetur. » (Dogmata theologica, t. I, p. 65.) Enfin, Creuzer rapproche de la comparaison employée par Plotin ce passage de Clément d’Alexandrie (Stromates, V, p. 689) : αὐτιϰα τὴν φρόνησιν θείαν ἀλληγορῶν ὁ Μωῦσῆς ξύλον ζωῆς ὠνόμασεν, ἐν τῷ παραδείσῳ πεφυτομένον· ὅς δὴ παράδεισος ϰαὶ ϰόσμος εἶναι δύναται, ἐν ᾧ πεφυτευϰεν τὰ ἐϰ δημιουργίας ἅπαντα, ϰ. τ. λ. Voy. en outre ci-après le § 9 du livre VIII et les notes qui l’accompagnent.