Aller au contenu

Page:Descartes - Œuvres, éd. Adam et Tannery, III.djvu/708

La bibliothèque libre.
Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.

Page 695, l. 22. Il s’agit des suites fâcheuses qu’eut pour Descartes la publication de l’Epistola ad Voetium, fin de mai 1643 (voir ci-avant p. 680, l. 2, etc.). « Il en envoya », dit Baillet, « des exemplaires aux deux Consuls ou Bourgmaistres d’Utrecht [en marge : Vanleew et Vander Hoolck] par deux personnes des plus qualifiées de la ville, qui leur firent des compliments de sa part. Mais les intrigues et les procédures de Voetius avoient déjà préoccupé la plupart des Magistrats en faveur d’une personne aux intérêts de laquelle ils croyoient l’honneur de leur religion attaché [en marge : V. l’Ecrit intit. Aengevangen Proce- dueren]. » (La Vie de M. Descartes, II, 190.)

Au reste, voici, tirés des Archives de la Ville d’Utrecht, Notulen der Utrechtsche Vroedschap ; les documents officiels sur cette affaire : 1o le 5 juin (15 juin, nouveau style) 1643, nomination d’une commission pour examiner l’épitre de Descartes ; 2o le 13 juin (23 juin), citation à comparaitre devant le Vroedschap. Descartes venait précisément de recevoir cette citation, lorsqu’il écrivit à Élisabeth, le 28 juin.

1o « ’S Maendaechs den Ves Juny 1643. — D’heeren Mr François van de Pol ende Peter van Leeuwen syn versocht ende gecommitteert omme mette heeren professoren Dematio ende Mathaeo te examineren seecker boeckgen uytgegeven by D. Descartes tegens D. Voetium ende de Vroetschap te dienen van advys. »

2o La citation fut imprimée, en forme de placard, tout entière sur le recto d’une feuille qui fut sans doute affichée. On en trouve un exemplaire à la Bibliothèque royale de La Haye, Pamflet 5023 :

« De Vroetschap der Stadt Utrecht in ervaringe gecomen sijnde, dat onlanghs is uyt-ghegeven ende verspreyt wordt, seecker Boeckgen, in Ddit Jaer 1643 ghedruckt tot Amsterdam, by Louis Elsevier, geintituleert : Epistola Renati des Cartes ad celeberrimum virum etc., endeniet langh te vorens seeckeren Brief, daer van het opschrift is Admodum Reverendo Patri Dineto, etc., ende dat in’t laetste uyt-ghegevene den naem van seecker Persoon, sijnde binnen dese Stadt in publijcque bedieninghe, door-gaens werdt ghespelt, ende sijn actien, leven, ommegangh, manieren, studien, leere ende institutien sulcx werden beschreven, dat nae het oordeel van onpartydighe ende hun dies verstaende Mannen, welcker advijs daer over is versocht, sodanighe Persoon in humeur ende conditie daer by beschreven, niet alleen onnut, maer oock ten hoochsten schadelick soude wesen in eenighe publijcque bedieninghe, soo vande Academie, als vande Kerck. Waer-omme Wy’t selve ter herten nemende, ende overleydt hebbende, hoe de waerheydt der » saecke best nae ghespeurt, de gherustheydt der Stadt, den dienst vande Kercke al-hier, mitsgaders het floreren der Academie ten hoochsten


    V. A. le tres humble & tres obeiſſant ſeruiteur, descartes. Du Hoef en Egmond, le 28 Iuin 1643. Ou 2e copie : D’Egmont op de Hoef, le 28 Iuin 1643.