Page:Plotin - Ennéades, t. III.djvu/650

La bibliothèque libre.
Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
589
SIXIÈME ENNÉADE, LIVRES I, II ET III.

note 1), et par David l’Arménien, dans son Commentaire des Catégories d’Aristote, dont le texte grec n’a pas encore été publié.

Appréciation de ces livres par Steinhart.

Chez les modernes, l’écrivain qui nous paraît avoir le mieux étudié ces trois livres de Plotin est Steinhart, que nous avons déjà eu l’occasion de citer sur d’autres points. Il a fort bien signalé ce qu’il y a d’original et de vraiment philosophique dans ces discussions un peu arides. Nous allons donner ici son jugement, qui nous paraît très propre à en faire apprécier le mérite.

« Gravissima et uberrima illa est Plotini disputatio, in qua Categorias et Peripateticorum ab Aristotele positas et Stoicorum per tres continuos libros sub censuram vocat, et sagacissime, quid in iis veri sit, quid falsi, examinat. Aristoteles quidem ipse Categoriis suis non omnem rerum universitatem quasi includere voluerat, sed id tantum ostendere, quomodo verba et dictiones cum notionibus convenirent, et grammaticæ aliquod fundamentum jacere, non summa rerum genera proponere ; neque id peccavit, quod sectatores ejus, qui omnis philosophiæ initia in iis inesse et infinitam rerum ac notionum varietatem his angustis finibus coerceri arbitrabantur. Quanquam, qui diligentius Aristotelem intelligere cupit, is inveniet jam Categoriis illis indicari quodammodo, quo tota ejus doctrina tendat, quod præcipue in essentiœ notione definienda factum esse cernimus. Plotinus igitur decem illas Categorias ab Aristotele propositas (οὐσία, τὸ ποσόν, τὸ ποιόν, τὸ πρὸς τι, πού, ποτέ, ϰεῖσθαι, ἔχειν, ποιεῖν, πάσχειν (ousia, to poson, to poion, to pros ti, pou, pote, keisthai, echein, poiein, paschein)), in quibus summam quasi universæ Peripateticorum doctrinæ opinabatur inesse, non ipsa rerum genera esse ostendit, sed, si earum notiones reete intelligantur, summa rerum genera in iis latere quodammodo et ex iis cognosci atque explicari posse. Quam ob causam, quum Aristoteles nec mutuum earum inter se nexum neque originem exposuisset, ipse plenam illarum notionum vim perscrutari atque aperire studuit, cujus disputationis hic prima tantum delineamenta possumus describere.

Et primum quidem Essentiœ (οὐσία (ousia)) categoriam et per se vagam atque ambiguam esse, nec satis certis finibus a reliquis generibus discerni ostendit, quia id quod non sit ne cogitari quidem possit ; omnia igitur quodammodo partem aliquam hujus notionis habeant[1]. — Tum Quanti notionem non simplicem esse monet, sed diversis duabus compositam, numero et magnitudine, quum, quidquid magnitudinem aliquam habeat, id jam numeri notione comprehensum

  1. Voy. ci-dessus p. 150-155.