Page:Rambaud, Histoire des doctrines économiques, 1909.djvu/47

La bibliothèque libre.
Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.

reconnaître la propriété privée comme une institution nécessaire et conforme à sa propre nature.

Ce qui est singulier, c’est que saint Thomas rapproche l’esclavage de la propriété, pour expliquer l’esclavage de la même manière[1]. Il ne pressentait pas que l’esclavage était une institution temporaire — une catégorie historique, comme nous dirions maintenant — institution temporaire destinée à disparaître avec le progrès des mœurs et de la civilisation ; mais en sens inverse il ne constatait pas davantage que, si la propriété individuelle n’est pas nécessairement, dans ses origines, contemporaine du genre humain lui-même, du moins la propriété est allée toujours en se consolidant et en s’individualisant de siècle en siècle avec les développements de la civilisation et de la richesse publique. C’est la civilisation qui amène la propriété ; puis la propriété, à son tour, procure et accroît la richesse publique.

Saint Thomas, dans un texte célèbre, justifie la propriété par trois motifs, mais aucun d’eux n’appartient proprement à l’ordre économique. Ces trois motifs sont : 1° une administration meilleure des biens ; 2° un ordre plus grand et

  1. « Alio modo aliquid est naturaliter alteri commensuratum, non secundum absolutam sui rationem, sed secundum aliquid quod ex ipso sequitur, puta proprietas possessionum. Si enim consideretur rite ager absolute, non habet unde magis sit hujus quam illius ; sed si consideretur per respectum ad opportunitatem colendi et ad pacificum usum agri, secundum hoc habet quamdam commensurationem ad hoc quod sit unius, et non alterius, ut patet per Philosophum… Hunc hominem esse servum, absolute considerando, magis quam alium, non habet rationem naturalem, sed solum secundum aliquam utilitatem consequentem, in quantum utile est huic quod regatur a sapientiori et illi quod ab hoc juvetur, ut dicitur (a Philosopho). Et ideo servitus pertinens ad jus gentium est naturalis secundo modo, sed non primo modo » (Summa theologica, IIa IIae, quæstio lvii, art. 3). — Item (Ia IIae, quæstio xciv, art. 5, ad tertium) : « Aliquid dicitur esse de jure naturali dupliciter : uno modo quia ad hoc natura inclinat ; alio modo quia natura non inducit ad contrarium. Et hoc modo « communis omnium possessio » et « una libertas » dicitur esse de jure naturali, quia scilicet distinctio possessionum et servitus non sunt inductæ a natura, sed per hominum rationem ad utilitatem humanæ vitæ ; et sic etiam in hoc lex naturæ non est mutata nisi per additionem. » — Voyez Henri Joly, Socialisme chrétien, pp. 122 et s.